จากการเฝ้าสังเกตการณ์ของนักโหรา-ดาราศาสตร์ในสมัยโบราณและเมื่อได้ทำการคำนวณจักราศีและขอบเขตของราศีทั้ง 12 ราศีแล้ว ก็ทำการกำหนดรูปลักษณ์ให้กับราศีต่างๆ เช่น เป็นรูปคน เช่น ราศีมิถุน เป็นรูปคนคู่ รูปสัตว์ เช่น ราศีสิงห์ เป็นรูปสิงห์โต หรือสิ่งของ เช่น ราศีตุลย์ เป็นรูปคันชั่ง ฯลฯ
ต่อมาก็ได้เฝ้าสังเกตการณ์ว่าราศีต่างๆที่กำลังโผล่ขึ้นเหนือของฟ้าทางทิศตะวันออกนั้น รูปลักษณ์ของราศีต่างๆนั้น ก็ได้มีการแสดงองคาพยพแตกต่างกันในขณะกำลังโผล่ขึ้นมาให้เห็นก่อนเป็นอันดับแรก โดยโบราณท่านได้แบ่งออกเป็น 3 ลักษณะ ดังนี้
1. ราศีศิรโษทายะ (ศิโรทย = ศิร + อุทย) แปลว่า เครื่องหมายที่มีลักษณะที่แสดงส่วน “หัว หรือ ศีรษะ” ชูสูงขึ้น คือราศีที่แสดงส่วน “ศีรษะ, หัว” ชูขึ้นเหนือเส้นขอบฟ้าก่อนเป็นอับดับแรก ซึ่งมีราศีดังต่อไปนี้ 1.1 ราศีมิถุน 1.2 ราศีสิงห์ 1.3 ราศีกันย์ 1.4 ราศีตุลย์ 1.5 ราศีพิจิก 1.6 ราศีกุมภ์
2. ราศีปรุษโตทายะ ราศีที่แสดงส่วนหลัง (ปฤษฺโฐทย = ปฤษฺฐ + อุทย) ซึ่งราศีกลุ่มนี้ยกส่วนหลังของสัญลักษณ์ประจำราศีโผล่ขึ้นมาให้เห็นก่อน ซึ่งมีราศีดังต่อไปนี้ 2.1 ราศีเมษ 2.2 ราศีพฤษภ 2.3 ราศีกรกฏ 2.4 ราศีธนู 2.5 ราศีมังกร
3. ราศีอุภโยทายะ (อุภโยทย = อุภย + อุทย) ราศีแสดงทั้งศีรษะและส่วนหลังด้วย ซึ่งมีราศี 3.1 ราศีมีน ราศีเดียว โดยมีสัญลักษณ์เป็นรูปปลากินหัวกินหาง ซึ่งหมายถึงการแสดงทั้งส่วนหัวและหลังโผล่ขึ้นมาพร้อมๆกัน
การนำมาใช้งานด้านการพยากรณ์
สำหรับราศีที่แสดงองคาพยพโผล่ขึ้นเหนือขอบฟ้า เช่น ศิรโษทายะ ปรุษโตทายะ อุภโยทายะ ถูกนำมาใช้ในการวิเคราะห์เรื่องดังต่อไปนี้
1. ราศีพละ คือกำลังของราศี มีดังนี้ ราศีอุภโยทายะ จะให้กำลังตลอดทั้งกลางวันกลางคืน ราศีปรุษโตทายะ จะให้กำลังมากที่สุดในเวลากลางคืน (ทั้งนี้ได้เพิ่มราศีมิถุนเข้ามาอีก 1 ราศี) และ ราศีศิรโษทายะจะให้กำลังมากที่สุดในเวลากลางวัน
2.ทศาพละ คือ ช่วงของการให้กำลังหรือให้ผลในมหาทศาและอนุทศา ในระหว่ามหาทศาหรืออนุทศาของดาวเคราะห์ใดใดที่สถิตอยู่ในราศีองคาพยพ เหล่านี้ จะให้ผลดังนี้
(1) ราศีศิรโษทายะ หากดาวเคราะห์ใดที่กำลังเสวยอายุและสถิตย์ในราศีกลุ่มนี้จะให้ผลเต็มที่ในครึ่งแรกของมหาทศาและอนุทศา
(2) ปรุษโตทายะ หากดาวเคราะห์ใดที่กำลังเสวยอายุและสถิตย์ในราศีกลุ่มนี้จะให้ผลเต็มที่ในครึ่งหลังของมหาทศาและอนุทศา
(3) ราศีอุภโยทายะ หากดาวเคราะห์ใดที่กำลังเสวยอายุและสถิตย์ในราศีกลุ่มนี้จะให้ผลเต็มที่ในตลอดช่วงเวลาของมหาทศาและอนุทศา
