สังวัตสาระศักราช ปีพฤหัสจักร
สังวัตสรศก SamvatsarasShaka (संवत्सर) [ภาษาไทยนิยมใช้ว่า สมพัตสร แต่จะใช้ สัมวัตสรศก ก็ได้] เป็นศักราชคำนวณจากรอบพฤหัสจักรของฮินดูโบราณ คำว่าสังวัตสาระ นั้นเป็นภาษาสันสกฤตแปลว่าปี ซึ่งมีชื่อศักราชจำนวน 60 ชื่อ หรือ 60 ปี ซึ่งคำนวณจาก 5 รอบพฤหัสจักร (Jovian years) โดยใช้หมุนเวียนกันไปรอบละ 60 ปี ซึ่งคล้ายๆกับทฤษฎี 六十甲子 หลักจับกะจื้อ ของจีน
ในจำนวน 60 ปีนี้ถูกแบ่งออกเป็นสามกลุ่ม กลุ่มที่ 1 นับจากปีแรก-ปีที่ 20 ครองโดยพระพรหม กลุ่มที่ 2 นับจากปีที่ 21-40 ครองโดยพระวิษณุ และกลุ่มสุดท้าย นับจากปีที่ 41 -60 ครองโดยพระศิวะ ซึ่งศักราชนี้มีแนวคิดคล้ายกับปฏิทินจูเลียนคือ ปีอธิกสุรทิน(366 วัน)ในทุกๆ 4 ปี และจะเปลี่ยนปีไปตามปีมหาศักราชแบบฮินดู
ระบบสุริยคติ-โดยวันขึ้นศักราชใหม่ หรือปีใหม่ตามปฏิทินแห่งชาติอินเดียจะตรงกับวันแรกของเดือนไจตระ(เดือนจิตตรา-สุริยคติ,ระบบสายนะ) หรือตรงกับ วสันตวิษุวัต (Vernal equinox) คือวันที่ 20 มีนาคม แต่สำหรับปีอธิกสุรทิน เดือนไจตระจะมี 31 วัน ดังนั้นวันปีใหม่ก็จะเริ่มเป็นวันที่ 21 มีนาคมแทน
ระบบจันทรคติ-แต่สำหรับปฏิทินจันทรคติฮินดู วันขึ้นศักราชใหม่ หรือปีใหม่จะตรงกับวันขึ้น 1 ค่ำของเดือนไจตระ(เดือนจิตตรา-จันทรติ,ระบบนิรายนะ) ซึ่งเป็นวันขึ้นปีใหม่ตามธรรมเนียมท้องถิ่นของชาวฮินดูเกือบทุกพื้นที่ หรือตรงกับเดือนมีนาคมในปีปกติมาส หรือเดือน เมษายน สำหรับปีอธิกมาส หรือตรงกับของไทยคือวันขึ้น 1ค่ำเดือน 5 ซึ่งก็คือวันเปลี่ยนปีนักษัตรของไทย
มหาศักราช
มหาศักราช (ตัวย่อ ม.ศ.; อังกฤษ: Shalivahana era, Saka era) เป็นศักราชที่ใช้ตามปีครองราชย์ของพระเจ้ากนิษกะ กษัตริย์ที่ปกครองอาณาจักรกุษาณะ บ้างก็ว่า พระเจ้าสลิวาหนะ ศากยะวงศ์องค์หนึ่ง[1] ที่มีอาณาเขตยิ่งใหญ่ปกครองอาณาเขตถึงบริเวณที่ปัจจุบันเป็นที่ตั้งของ อินเดียส่วนเหนือ อัฟกานิสถาน ทาจิกิสถาน และส่วนตะวันตกของจีน ปีมหาศักราชนั้นในหนังสือไทยจะอ้างถึงปีที่เริ่มครองราชย์คือ พ.ศ. 621 (ค.ศ. 78)[2] ในขณะที่หนังสือต่างประเทศกล่าวว่าครองราชย์ในปี ค.ศ. 127 (พ.ศ. 670)[3] [4] ด้านสารานุกรมบริเตนนิการะบุว่าไม่ทราบปีครองราชย์ที่แน่นอน คาดว่าอยู่ในช่วง ค.ศ. 78 - 144[5]
มหาศักราชแพร่เข้ามายังเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ทำให้จารึกต่าง ๆ ในสมัยสุโขทัยและอาณาจักรใกล้เคียง ต่างใช้มหาศักราชเป็นส่วนใหญ่ คาดว่าไทยเลิกใช้มหาศักราชในปี พ.ศ. 2112 โดยเปลี่ยนไปใช้จุลศักราชแทน อย่างไรก็ตามมีการใช้มหาศักราชอยู่บ้างหลังจากนั้น ดังปรากฏในจารึกวัดไชยวัฒนาราม (จังหวัดพระนครศรีอยุธยา)
ปัจจุบันการแปลงมหาศักราช เป็นพุทธศักราช ให้เอา 621 บวกปี มหาศักราชนั้นจะได้ปี พุทธศักราช
ชื่อปีพฤหัสจักร รอบละ 60 ปี
ลำดับ |
ชื่อปี |
ชื่อสันสกฤต |
ค.ศรอบปัจจุบัน |
รอบก่อนหน้า 1 |
รอบก่อนหน้า 2 |
1. |
ปรภวะ |
प्रभव |
1987-1988 AD |
1927-1928 AD |
1867-1868 AD |
2. |
วิภวะ |
विभव |
1988-1989 AD |
1928-1929 AD |
1868-1869 AD |
3. |
ศุกละ |
शुक्ल |
1989-1990 AD |
1929-1930 AD |
1869-1870 AD |
4. |
ปรโมทะ |
प्रमोद |
1990-1991 AD |
1930-1931 AD |
1870-1871 AD |
5. |
ปรชาปติ |
प्रजापति |
1991-1992 AD |
1931-1932 AD |
1871-1872 AD |
6. |
อังคิราสะ |
अंगिरास |
1992-1993 AD |
1932-1933 AD |
1872-1873 AD |
7. |
ศรีมุขะ |
श्रीमुख |
1993-1994 AD |
1933-1934 AD |
1873-1874 AD |
8. |
ภาวะ |
भाव |
1994-1995 AD |
1934-1935 AD |
1874-1875 AD |
9. |
ยุวา |
युवा |
1995-1996 AD |
1935-1936 AD |
1875-1876 AD |
10. |
ธาตา |
धाता |
1996-1997 AD |
1936-1937 AD |
1876-1877 AD |
11. |
อีศวระ |
ईश्वर |
1997-1998 AD |
1937-1938 AD |
1877-1878 AD |
12. |
พหุธานยะ |
बहुधान्य |
1998-1999 AD |
1938-1939 AD |
1878-1879 AD |
13. |
ปรมาถี |
प्रमाथी |
1999-2000 AD |
1939-1940 AD |
1879-1880 AD |
14. |
วิกรมะ |
विक्रम |
2000-2001 AD |
1940-1941 AD |
1880-1881 AD |
15. |
วฤษปรชา |
वृषप्रजा |
2001-2002 AD |
1941-1942 AD |
1881-1882 AD |
16. |
จิตรภานุ |
चित्रभानु |
2002-2003 AD |
1942-1943 AD |
1882-1883 AD |
17. |
สุภานุ |
सुभानु |
2003-2004 AD |
1943-1944 AD |
1883-1884 AD |
18. |
ตารณะ |
तारण |
2004-2005 AD |
1944-1945 AD |
1884-1885 AD |
19. |
ปารถิวะ |
पार्थिव |
2005-2006 AD |
1945-1946 AD |
1885-1886 AD |
20. |
อวยยะ |
अव्यय |
2006-2007 AD |
1946-1947 AD |
1886-1887 AD |
21. |
สรวชีต[สรรพชีต] |
सर्वजीत |
2007-2008 AD |
1947-1948 AD |
1887-1888 AD |
22. |
สรวธารี[สรรพธารี] |
सर्वधारी |
2008-2009 AD |
1948-1949 AD |
1888-1889 AD |
23. |
วิโรธี |
विरोधी |
2009-2010 AD |
1949-1950 AD |
1889-1890 AD |
24. |
วิกฤติ |
विकृति |
2010-2011 AD |
1950-1951 AD |
1890-1891 AD |
25. |
ขระ |
खर |
2011-2012 AD |
1951-1952 AD |
1891-1892 AD |
26. |
นันทนะ |
नंदन |
2012-2013 AD |
1952-1953 AD |
1892-1893 AD |
27. |
วิชยะ |
विजय |
2013-2014 AD |
1953-1954 AD |
1893-1894 AD |
28. |
ชยะ |
जय |
2014-2015 AD |
1954-1955 AD |
1894-1895 AD |
29. |
มันมถะ |
मन्मथ |
2015-2016 AD |
1955-1956 AD |
1895-1896 AD |
30. |
ทุรมุขะ |
दुर्मुख |
2016-2017 AD |
1956-1957 AD |
1896-1897 AD |
31. |
เหมลัมพี |
हेमलंबी |
2017-2018 AD |
1957-1958 AD |
1897-1898 AD |
32. |
วิลัมพี |
विलंबी |
2018-2019 AD |
1958-1959 AD |
1898-1899 AD |
33. |
วิการี |
विकारी |
2019-2020 AD |
1959-1960 AD |
1899-1900 AD |
34. |
ศารวรี |
शार्वरी |
2020-2021 AD |
1960-1961 AD |
1900-1901 AD |
35. |
ปลวะ |
प्लव |
2021-2022 AD |
1961-1962 AD |
1901-1902 AD |
36. |
ศุภกฤตะ |
शुभकृत |
2022-2023 AD |
1962-1963 AD |
1902-1903 AD |
37. |
โศภกฤตะ |
शोभकृत |
2023-2024 AD |
1963-1964 AD |
1903-1904 AD |
38. |
โกรธี |
क्रोधी |
2024-2025 AD |
1964-1965 AD |
1904-1905 AD |
39. |
วิศวาวสุ |
विश्वावसु |
2025-2026 AD |
1965-1966 AD |
1905-1906 AD |
40. |
ปราภวะ |
पराभव |
2026-2027 AD |
1966-1967 AD |
1906-1907 AD |
41. |
ปลวังคะ |
प्ल्वंग |
2027-2028 AD |
1967-1968 AD |
1907-1908 AD |
42. |
กีลกะ |
कीलक |
2028-2029 AD |
1968-1969 AD |
1908-1909 AD |
43. |
เสามยะ |
सौम्य |
2029-2030 AD |
1969-1970 AD |
1909-1910 AD |
44. |
สาธารณะ |
साधारण |
2030-2031 AD |
1970-1971 AD |
1910-1911 AD |
45. |
วิโรธกฤตะ |
विरोधकृत |
2031-2032 AD |
1971-1972 AD |
1911-1912 AD |
46. |
ปริธาวี |
परिधावी |
2032-2033 AD |
1972-1973 AD |
1912-1913 AD |
47. |
ปรมาที |
प्रमादी |
2033-2034 AD |
1973-1974 AD |
1913-1914 AD |
48. |
อานันทะ |
आनंद |
2034-2035 AD |
1974-1975 AD |
1914-1915 AD |
49. |
รากษสะ |
राक्षस |
2035-2036 AD |
1975-1976 AD |
1915-1916 AD |
50. |
อานละ |
आनल |
2036-2037 AD |
1976-1977 AD |
1916-1917 AD |
51. |
ปิงคละ |
पिंगल |
2037-2038 AD |
1977-1978 AD |
1917-1918 AD |
52. |
กาลยุกตะ |
कालयुक्त |
2038-2039 AD |
1978-1979 AD |
1918-1919 AD |
53. |
สิทธารถี |
सिद्धार्थी |
2039-2040 AD |
1979-1980 AD |
1919-1920 AD |
54. |
เราทระ |
रौद्र |
2040-2041 AD |
1980-1981 AD |
1920-1921 AD |
55. |
ทุรมติ |
दुर्मति |
2041-2042 AD |
1981-1982 AD |
1921-1922 AD |
56. |
ทุนทุภี |
दुन्दुभी |
2042-2043 AD |
1982-1983 AD |
1922-1923 AD |
57. |
รูธิโรทคารี |
रूधिरोद्गारी |
2043-2044 AD |
1983-1984 AD |
1923-1924 AD |
58. |
रक्ताक्षी |
2044-2045 AD |
1984-1985 AD |
1924-1925 AD |
|
59. |
โกรธนะ |
क्रोधन |
2045-2046 AD |
1985-1986 AD |
1925-1926 AD |
60. |
กษยะ |
क्षय |
2046-2047 AD |
1986-1987 AD |
1926-1927 AD |
ขอบพระคุณท่าน อาจารย์ Dulyasujarit Thawatchai ที่ช่วยแนะการแปล
สังวัตสรศกSamvatsarasShaka (संवत्सर)[ภาษาไทยนิยมใช้ว่า สมพัตสร แต่จะใช้ สัมวัตสรศก ก็ได้] เป็นศักราชคำนวณจากรอบพฤหัสจักรของฮินดูโบราณ คำว่าสังวัตสาระ นั้นเป็นภาษาสันสกฤตแปลว่าปี ซึ่งมีชื่อศักราชจำนวน 60 ชื่อ หรือ 60 ปี ซึ่งคำนวณจาก 5 รอบพฤหัสจักร(Jovian years)โดยใช้หมุนเวียนกันไปรอบละ 60 ปี